Къалэ DG JjMm5Mm Z2zPdg 5Kò wo Zz57 qGbn
Къалэ — хьэблэшхуэ, зи джылэр нэхъыбэм губгъуэ лэжьыгъэхэм емыпхауэ щытым.
Хьэблэм къалэ категориэр къэралыгъуэ ӀэнатӀэпӀашъхьэкӀэ зэфӀокӀыр, икӀи къэрал къэс джылу (и бжыгъэр щыкӀэдзауэ) дэсын хуэр зэшъхьэщокӀыр. Даниэр къэштамэ цӀыху 250 къыщыкӀэдзауэ, Японырамэ - мин 50 цӀыху дэсын хуэй.
Хэтхахэр
- 1 Тхыдэр
- 2 Къалэм и пкъыр
- 3 Хэхъуэгъуэр зэрекӀуэкӀыр
- 4 Гулъытыгъуэ
- 5 ТехьэпӀэхэр
Тхыдэр[гъэтэрэзын | edit source]
Къалэхэм я тхыдэр нэхъыбэм зэпхар «къалэ» псалъэм гурыӀуэгъуэ халъхьэхэм - джылэм я псоупӀу шӀыпӀэ яубыдым и инагъыр, джылу дэсым и бжыгъэр, хьэблэкум и шӀыпӀэм мыхьэнэ зэрихьэр, быдапӀэ иӀэмэ (къэлъытэгъуэ къалэ джоуэ ирату бжыгъи щыӀа, быдапӀэ зимыӀэ хьэблэхэм) пэмыкӀхэр джоуэ.
Къалу хъуам я тхыдэр щыкӀидзэр цӀыху я шӀыпӀэм щихьа лъандэрэ, цӀыху псэукӀэ лъэуж къэгъэнахэмкӀэ.
Джыпсту дунем и къалэ нэхъ жъыдыду къалъытэхэр VIII-VII мин гъ. ди лъ. я. щыщхэр, абыхэм ящыщ: Иерихон, Чатал Гуйук пэмыкӀхэр джоуэ.
Курыт лъэхъэнэхэм къалэхэр нэхъыбэм къыздыхэкӀхэтэр быдапӀэхэм здэщытам дежь иэ я хъуреягъкӀэ. Адыгэбзэм хэт псалъэми ар егъэлъагъуэ, туркубзэхэм къахэкӀауэ къыхэхьа псалъэ «къала»-р зэдзэкӀамэ мыхьэнэ хэлъыр «быдапӀэ» иэ «чэшъанэ».
XIX-XX лъэхъэнэхэм къалэхэм я зэфӀэувэныгъэр зэпхатэр Индустриал револуциэ екӀуэкӀам. Къалэшхуэхэм я пашъхьэм нэхъ факъырэдыдэхэм ящыщ лъакъуэхэр щыпсохэт, ауэ гушӀгъогу транспортым и зэфӀэувэныгъэр къыщысым Еуропэмрэ АШЗ-мрэ къалэпашъхьэ къыхэкӀыу кӀадзахэ унагъуэ къуэлейхэр дэсу.
Къалэм и пкъыр[гъэтэрэзын | edit source]
Къалэхэр гъогукӀэ зэпхауэ щытхэ, къалэ кӀуэцӀым ирикӀуэ гъогур урам мэхъур, урам гъунэхэм унэ (псоупӀу, лэжьапӀу, еджэщу) яшъыр
Къалэхэм унэ дашъыхьхэм ящыщ:
- Индустриалу:
- фабрикэхэр
- кхъухьӀухьэпӀэхэр
- Хьэпщыпылъэхэр
- ПсоупӀэхэмрэ хуэныкъуэгъухэмрэ:
- унэхэр
- хьэкӀэщхэр
- тучанхэр
- ШхапӀэхэр
- кафехэр
- ресторанхэр
- ЗыгъэпсэхупӀэхэр
- паркхэр
- проэкцион залхэр
- музейхэр
Хэхъуэгъуэр зэрекӀуэкӀыр[гъэтэрэзын | edit source]
| Гъэ | Къалэхэм джылу дэсым я бжыгъэр[1] | Къалэ джылэм и процентыр дунем тетым хелъытауэ |
|---|---|---|
| 1900 | 220 млн[2] | 13 % |
| 1950 | 736,796 млн | 29,1 % |
| 1960 | 996,298 млн | 32,9 % |
| 1970 | 1 331,783 млн | 36,0 % |
| 1980 | 1 740,551 млн | 39,1 % |
| 1990 | 2 274,554 млн | 43,0 % |
| 2000 | 2 853,909 млн | 46,6 % |
| 2005 | 3 164,635 млн | 48,6 % |
Гулъытыгъуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- ↑ World Population Prospects: The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2007 Revision (индж.)
- ↑ World Urbanization Prospects: The 2005 Revision(индж.)
ТехьэпӀэхэр[гъэтэрэзын | edit source]
- ЛъЗ-м и къэохугъуэ къалу хъуам а охур зтетыр (индж.)
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |